گفتوگوی زیر در حاشیه شانزدهمین نمایشگاه بینالمللی سنگ محلات – نیم ور 1403 بین کیوان شاهین، مدیر پروژه و مدیای ریشه در سنگ و مهندس حسین جعفریان، رئیس هیئت مدیره روشان روز انجام شد.
کیوان شاهین
سلام خدمت دوستان عزیز و همراهان گرامی پویش "ریشه در سنگ." امروز در خدمت جناب آقای حسین جعفریان هستیم، رئیس هیئت مدیره شرکت روشان روز. خیلی خوشحالیم آقای جعفریان که امروز در جمع ما حضور دارید. اگر امکان داره، لطفاً نظرتان را درباره کمپین "ریشه در سنگ" تا این لحظه برای ما بفرمایید.
مهندس حسین جعفریان
سلام عرض میکنم. واقعیت اینه که من همیشه به دنبال افرادی هستم که دغدغههای اجتماعی داشته باشند و به جز سنگ به مسائل دیگر هم فکر کنند. شاید صدها پیام برای من بیاد، ولی هیچکدام به اندازه این کمپین جذاب نبود. یک پیام از این کمپین به دستم رسید و بلافاصله توجه من را جلب کرد. چند روز پیش بود که با توجه به فرصت و زمانی که داشتم، سعی کردم در این مورد وقت بگذارم. از صمیم قلب افتخار میکنم به این کار شما و دمتون گرم. هر چقدر وقت بگذارید روی موضوعاتی که به اجتماع مربوط میشه، نه مسائل فردی، مطمئن باشید که کارتون بیهوده نیست و به نتایج خوبی منتهی میشه.
کیوان پرسید
مخلصیم، محبت دارید. آقای جعفریان، آیا شما قبلاً هم فعالیتهایی در زمینه محیط زیست انجام دادهاید که بخواهید با ما به اشتراک بگذارید؟
مهندس جعفریان فرمودند
واقعیتش اینه که من به واسطه آشناییام با آقای دکتر مرتضی فرهادی که مردمشناس و جامعهشناس بزرگی در ایران هستند و نویسنده کتاب معروف "وار"، علاقه زیادی به مسائل محیط زیستی پیدا کردم. ایشون دغدغه جدی در مورد محیط زیست داره و از این جهت میتونم بگم من هم جزو علاقهمندان این موضوع هستم. از طرفی، من خودم روستازاده هستم؛ البته متولد تهرانم، ولی پدرم اهل طالقان هستن و ما اصالتاً به اونجا تعلق داریم. برای ما محیط زیست از جنس دیگری است و با نگرش بچههای شهری کمی تفاوت داره. در بسیاری از کارهایی که میکنیم، دغدغه محیط زیست وجود داره، حالا چه توی کمپینهای مربوط به زباله و مسائل دیگه. البته شاید کارهای ما به چشم نیاد، ولی هر چه در توان داشتیم انجام دادیم.
کیوان گفت
خیلی هم عالی. صبح که داشتیم صحبت میکردیم، شما نکتهای رو مطرح کردید که برای من خیلی جالب بود. بحث درباره یک سری "چالهها" بود. شما گفتید که کمپین خوبی زدیم، ولی یک سری چالهها هم همینجا هست. میشه بیشتر در مورد این چالهها توضیح بدید؟
مهندس جعفریان
بله، واقعیت اینه که به قول یکی از بزرگان (که متأسفانه اسمش رو نمیدونم وگرنه ذکر میکردم)، بشر داره به طریقی از کره زمین استفاده میکنه که انگار دو تا زمین زاپاس هم داره! یعنی واقعاً به محیط زیست توجه جدی نمیشه. امروزه در دنیا یک جریان هست که مدرنیته خدمات زیادی در زمینههای اقتصادی و صنعتی ارائه داده، اما یکی از نقدهای بزرگ به مدرنیته، تأثیر مخربی است که بر محیط زیست گذاشته. کسانی که بالاترین رشدهای اقتصادی رو دارند، معمولاً بزرگترین تخریبکنندگان محیط زیست هم هستند.
در گذشته، تخریب محیط زیست به این شکل بود که شاید یک نفر در جنگل آتیش روشن میکرد و بخشی از محیط زیست رو آسیب میزد. اما امروز، هر کس که در زمینههایی مثل تولید خودرو یا ساختوساز فعالیت داره، به نوعی به محیط زیست لطمه میزنه. از این دیدگاه، به نظر من مخاطب شما بیشتر باید بزرگان صنعت باشند، نه فقط عموم مردم، چون هر فعالیت بزرگ صنعتی به نوعی به محیط زیست آسیب میزنه.
مهندس افزود
نکتهای که میخوام بگم اینه که ما بشر، انقدر اکوسیستم رو دستکاری کردیم که تقریباً هر کاری که انجام میدیم، به نوعی مخرب محیط زیست شده. از ساختوساز و جادهسازی گرفته تا سدسازی و فعالیتهای عمرانی، همه اینها اصلیترین تخریبکنندگان محیط زیست هستن. علاوه بر اینها، مشکلاتی مثل گازهای گلخانهای، بههم ریختن مناظر طبیعی، آلودگی صوتی و آلودگی آبهای سطحی همگی نشاندهنده تأثیرات مخرب فعالیتهای انسانی هستند.
در سطح جهانی، رویکردی وجود داره که میگه هر فعالیتی تا حدی مخرب محیط زیست هست، اما برای مدیریت بهتر، باید فاکتورهایی تعریف کنیم و فعالیتها رو بر اساس میزان آلودگیشون دستهبندی کنیم. به فعالیتهایی که کمترین آسیب به محیط زیست وارد میکنن، نشان سبز داده میشه و فعالیتهایی که بیشترین تخریب رو دارند، مثل استفاده از پلاستیک یا آزبست، بهشون مالیات سنگین تعلق میگیره و محدودیتهای قانونی اعمال میشه.
در ادامه فرمودند
من معتقدم که در صنعت معدنکاری و فرآوری سنگ، ما میتونیم تلاش کنیم که جایگاه این صنعت در لیست فعالیتهای کمضررتر برای محیط زیست مشخص بشه. به گفته معاون سازمان ملل در بخش گازهای گلخانهای، حدود 70 درصد گازهای گلخانهای به واسطه صنعت ساختمانه، که این صنعت به معادن وابسته است. اما جالبه بدونید که در این فهرست، معدنکاری سنگ نسبت به بسیاری از صنایع دیگه جزو آلایندههای جدی نیست.
بنابراین، اگر ما بتونیم جایگاه معدنکاری سنگ رو بهعنوان یکی از صنایع نسبتاً پاک مشخص کنیم و قوانین و فرهنگهایی برای حفاظت بیشتر از محیط زیست در این صنعت ایجاد کنیم، قطعاً به بهبود وضعیت محیط زیست کمک میکنه.
کیوان شاهین
انشاءالله. یه سؤالی که میخوام بپرسم و واقعاً اولین باره که دارم از یک مهمان میپرسم اینه که آیا صنعت سنگ تخریبگره؟
مهندس حسین جعفریان
بذارید برای پاسخ به این سؤال به مقالهای از انجمن معماران آمریکا در زمینه دانش سنگ اشاره کنم که در سال ۹۵ یا ۹۶ منتشر شد. تو اون مقاله گفته شده بود که اگر دنیا به همین سرعت به مصرف چوب ادامه بده، ما کمتر از ۴۰ سال دیگه تمام جنگلهامون رو از دست میدیم. حالا بیاید به نفت و گاز نگاه کنیم، برآوردها نشون میده که با سرعت فعلی مصرف، نهایتاً تا ۱۰۰ یا ۱۵۰ سال دیگه منابع نفت و گاز هم تموم میشه. حالا بیاید به سنگ ساختمانی فکر کنیم. به نظرتون اگر دنیا با همین سرعت به مصرف سنگ ادامه بده، چقدر منابع سنگ داریم؟ برآوردها نشون میده که با همین روند استخراج، بشر تا ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار سال دیگه هم به اندازه کافی سنگ ساختمانی برای استفاده داره. حدود ۶ درصد از پوسته زمین از سنگهای ساختمانی تشکیل شده و این منابع به این زودیها تموم نمیشن.
ایشان همچنین به نکتهای اشاره کرد
نکته دیگه اینه که سنگهای ساختمانی از دل زمین و فعالیتهای آتشفشانی به وجود میان و این فرایند میلیونها سال طول میکشه. به همین دلیل، سنگ به عنوان یکی از اولین مصالح مورد استفاده بشر از دوران غارنشینی تا امروز به کار رفته و شاید آخرین مصالحی هم باشه که بشر استفاده میکنه. حالا اگر به این پرسش بپردازیم که آیا صنعت سنگ مخربتر از صنایع دیگه مثل نفت، پتروشیمی، چوب یا پلاستیکه، باید بگم که قطعاً نه. در واقع، صنعت سنگ نسبت به خیلی از صنایع دیگه آسیب کمتری به محیط زیست وارد میکنه. حتی اگر با صنایعی مثل آجر و سفال مقایسه کنیم، سنگ تأثیرات مخرب کمتری داره. پس اگر قرار باشه کسی مسئولیت رو به عهده بگیره و بگه که صنعت سنگ تخریبه، قطعاً باید گفت که این صنعت در مقایسه با بسیاری از صنایع دیگه خیلی پاکتر و پایدارتره. ما باید زندگی کنیم، اشتغال ایجاد کنیم، و از منابع طبیعی استفاده کنیم، اما در همین مسیر، سنگ نسبت به خیلی از مصالح دیگه آسیب کمتری به محیط زیست وارد میکنه.
مهندس جعفریان افزود
موضوعی که میخوام مطرح کنم به نام "معماری زیر کربن" هست. به زودی، در تمام دنیا ساختمانها مثل برچسب انرژی، برچسب کربن خواهند داشت که مشخص میکنه در طول ساخت یک ساختمان چقدر کربن تولید شده. این موضوع مستقیماً به طول عمر ساختمانها هم مربوط میشه. مثالی میزنم: فرض کنید یک ساختمان ۱۰۰ سال عمر کنه و در ساخت اون ۱۰۰ تن کربن مصرف شده باشه؛ یعنی به ازای هر سال، یک تن کربن مصرف شده. اما اگر این عمر به ۵۰ سال کاهش پیدا کنه، به ازای هر سال ۲ تن کربن مصرف میشه و اگر عمر به ۱۰ سال برسه، این مقدار به ۱۰ تن در هر سال میرسه. حالا وقتی به آییننامههای مربوط به طول عمر سنگ نگاه کنیم، متوجه میشیم که سنگها به طور طبیعی طول عمر بسیار بالایی دارن. در طول تاریخ، قدیمیترین بناهای دنیا مثل تخت جمشید و بناهای باستانی انگلستان که هزاران سال عمر کردن، همه از سنگ ساخته شدن. مصالح دیگری نداریم که به این اندازه مقاوم و ماندگار باشن.
مهندس در ادامه فرمود
وقتی یک ساختمان ساخته میشه، ممکنه در طول زمان چندین بار رنگآمیزی بشه و این تغییرات همواره کربن مصرف میکنه. اما وقتی از سنگ استفاده میکنیم، تقریباً میشه گفت که طول عمر ساختمان معادل طول عمر سنگه. بنابراین، سنگ مصرف کربن رو به حداقل میرسونه. من معتقد نیستم که صنعت سنگ به طور ذاتی مخرب باشه. اگرچه هیچ فعالیت انسانی کاملاً بدون تأثیر بر محیط زیست نیست، اما در مقایسه با صنایعی مثل نفت و گاز یا پلاستیک، باید از صنعت سنگ قدردانی کرد. این صنعت حتی فرصتی داره تا به عنوان یک صنعت سبز شناخته بشه، و شاید در آینده از معافیتهای مالیاتی و مزایای دیگه هم بهرهمند بشه. برای مثال، در حال حاضر استرالیا استفاده از سنگهای مهندسی یا پورسلانا رو ممنوع کرده و در آمریکا هم شکایاتی علیه این مواد شده، چون سرطانزا هستن. اما سنگ طبیعی همیشه پاک و ایمن بوده و خواهد بود، چرا که محصولی از طبیعت و خداونده. وقتی در مورد محیط زیست صحبت میکنیم، این موضوع خیلی فراتر از منافع شخصی ماست. من یک مهندس عمران هستم و حتی اگر سنگ هم نباشه، ساختمونمو میسازم و کارمو میکنم. شما هم ممکنه به کار دیگهای بپردازید. اما نمیتونیم فردا با وجدان ناپاک جلوی بچههامون بایستیم و بگیم که به خاطر منافع شخصیمون، چیزی گفتیم که به محیط زیست آسیب میزنه. باید با وجدان پاک عمل کنیم، و من در این زمینه وجدانم آسوده است. چون مطمئنم که سنگ در مقایسه با خیلی از صنایع دیگه مثل نفت، یک محصول پاکه. با این حال، صنعت سنگ هم حتماً نیاز به بهبود داره. یکی از جنبههایی که باید روش کار کنیم، قوانین معدنیه. قوانین ما در زمینه اکتشاف و استخراج به گونهای تنظیم شده که به محیط زیست آسیب وارد میکنه. در بسیاری از کشورهای دنیا، بودجه و سوبسیدهایی به معادن داده میشه تا از هر معدنی استفاده نشه و تنها معادنی که اقتصادی هستن، وارد مراحل استخراج بشن. در کشور ما، بسیاری از معادن سالها کار میکنن تا در نهایت مشخص بشه که ارزش اقتصادی ندارن. همچنین، در زمینه حقوق دولتی، فقط به سنگهای درجه A و B اهمیت داده میشه، در حالی که سنگهای درجه C به حال خود رها میشن. اما در دنیا برای همین معادن درجه پایین هم سوبسیدهایی در نظر میگیرن تا بتونن از منابع بهینهتر استفاده کنن.
اشاره به موضوع مهم!
موضوع مهم دیگه "معدنکاری پایدار" هست. پایداری یک مسئله جدی در صنعت سنگه. برای مثال، دانشگاه اصفهان تحقیقی انجام داده که نشون میده معادن میتونن از ۴۰ یا ۵۰ محصول جانبی به غیر از بلوکهای سنگی استفاده کنن. اگر معدنی بهجای بلوک، لاشه سنگ تولید کنه، اون لاشهها رو میشه در صنایع دیگه مثل تولید کاغذ، کربنات کلسیم، یا محصولات دیگه به کار برد. این یکی از راههایی هست که میتونیم بهرهوری رو افزایش بدیم و از مواد باقیمونده بهتر استفاده کنیم. همچنین، در قوانین ما بندی وجود داره که درصدی از حقوق دولتی باید صرف از بین بردن آثار زیستمحیطی معادن بشه. اما متأسفانه این بودجه معمولاً به خزانه میره و در نهایت به محیط زیست برنمیگرده. اگر این موضوع رو به درستی مدیریت کنیم، میتونیم صنعت سنگ رو سالمتر، پاکتر و پایدارتر کنیم. در نهایت، این یک وظیفه فرهنگی و اجتماعی هم هست. باید به این جنبهها بپردازیم و تلاش کنیم که ارزش افزوده بیشتری از سنگها ایجاد بشه. مثلاً در مناطقی مثل کارارا، علاوه بر استخراج سنگ، از این مواد برای صنایع دستی هم استفاده میشه و کلی شغل ایجاد میکنه. ما هم میتونیم از این تجربهها استفاده کنیم تا صنعت سنگ رو به جایگاهی برسونیم که هم به لحاظ محیط زیستی و هم اقتصادی بهتر و پاکتر باشه.
کیوان شاهین
واقعاً از صحبتهای شما لذت بردم و نمیخواستم حرفهاتون رو قطع کنم، میخواستم بپرسم، آیا شما حامی پویش ما هستید؟
مهندس جعفریان
خواهش میکنم، بله، حتماً.
کیوان پرسید
در چه زمینهای؟
مهندس پاسخ داد
در هر زمینهای که شما بگید.
کیوان گفت
در زمینه رسانهای؟
مهندس فرمود
بله، قطعاً. من بهعنوان یک مسئول فرهنگی، در این زمینه حاضرم. حتی یک اینستاگرام کوچک دارم با ۲۰۰۰ فالوور که میتونم در خدمت شما باشم.
کیوان شاهین
خیلی ممنون. اگر شما بخواهید دوستان و همکاران خودتون رو به این پویش دعوت کنید، چی بهشون میگید؟
مهندس جعفریان در آخر افزود
میگم بیاید کنار اینها و اول ببینید چیکار میکنن. اگر راه درست میرن، کمکشون کنید. نباید از بیرون وایسید و بگید این خوبه، اون بده. اگر خوبن باید حمایت بشن. اگر هم ضعفی میبینید، باید به خودشون بگید تا برطرف کنن. من هم بهعنوان یک عضو از این جامعه، به شما میگم که مواظب تهدیدها باشید و حتماً در کنار شما هستیم.
کیوان شاهین
خیلی ممنون از شما.